Wat is een narcistische persoonlijkheidsstoornis?

Iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis komt vaak zelfverzekerd en soms arrogant over, maar dit is een façade. Diep van binnen voelt een narcist zich leeg, eenzaam en minderwaardig. Om deze pijnlijke gevoelens te vermijden, zoekt een narcist voortdurend bevestiging en waardering van anderen.

Gedrag van een narcist

• Charmant en overtuigend: Een narcist presenteert zichzelf vaak als beter dan anderen en gedraagt zich alsof hij of zij een speciale behandeling verdient.

• Overgevoelig voor afwijzing: Kritiek of afwijzing wordt ervaren als een persoonlijke aanval, wat kan leiden tot gevoelens van vernedering, extreme jaloezie of agressief gedrag.

• Controle en macht: Een narcist zoekt vaak macht over anderen om het eigen (nep)zelfbeeld in stand te houden.

  
  

Hoewel een narcist vaak sociaal en charmant lijkt, ontbreekt er oprechte emotie. Eigenschappen zoals empathie, oprecht berouw of medeleven komen nauwelijks voor. Deze gedragingen worden vaak vertoond om persoonlijke doelen te bereiken.

Hoe ontstaat een narcistische persoonlijkheidsstoornis?

Het ontwikkelen van narcisme begint meestal in de jeugd. Het is een complexe combinatie van:

• Aangeboren eigenschappen

• Opvoeding en hechting

• Trauma's uit de jeugd

  
  

Hoe herken je narcistisch gedrag?

• Manipulatie: Een narcist manipuleert anderen om bevestiging of controle te krijgen. Dit kan subtiel zijn, zoals zich "kwetsbaar" voordoen om medelijden op te wekken.

• Geen empathie: Berouw of begrip tonen is vaak niet oprecht, maar een middel om eigen doelen te bereiken.

• Ongeloofwaardig gedrag: Wat een narcist zegt en doet, komt vaak niet overeen.

  
  

Herken je dit gedrag bij iemand in je omgeving? Het begrijpen van narcisme kan je helpen inzicht te krijgen in wat je hebt meegemaakt. Je hoeft je eigen gevoelens en ervaringen niet meer in twijfel te trekken.

Verborgen narcisme vs. openlijk narcisme

Narcisme kan zich op verschillende manieren uiten. Bij openlijk narcisme gedraagt iemand zich vaak arrogant en zelfverzekerd. De waardering en bevestiging die zij zoeken, gebeurt op een duidelijke en directe manier. Openlijke narcisten eisen aandacht en bewondering en lijken overtuigd van hun eigen superioriteit. Ze voelen zich beter dan anderen.

Verborgen narcisme uit zich op een subtielere manier. Hoewel deze personen zich diep van binnen ook onzeker en minderwaardig voelen, laten ze dit niet openlijk zien. Ze zoeken bevestiging door medeleven af te dwingen, vaak door zich als slachtoffer op te stellen. Achter deze schijnbare kwetsbaarheid schuilt manipulatie, waarbij hun gedrag gericht is op het behouden van controle en een onecht zelfbeeld.

Herken je jezelf in deze patronen?

Als (ex-)partner of familie van een narcist kun je jezelf herkennen in één of meer van de volgende situaties:

• Discussies die nergens toe leiden: Gesprekken worden steeds verdraaid en gaan uiteindelijk niet meer over waar het eigenlijk mee begon.

• Twijfel aan jezelf: Je gaat steeds meer twijfelen aan je eigen gedachten, gevoelens en interpretaties.

• Manipulatie: De narcist geeft je subtiel een verkeerde indruk, waardoor je denkt of doet wat hij/zij wil.

• Afwisseling tussen kritiek en complimenten: Het ene moment word je beledigd of beschuldigd, terwijl je het volgende moment overladen wordt met complimenten en lieve woorden.

• Afname van contact met dierbaren: Je merkt dat je steeds minder contact hebt met vrienden en familie, vaak doordat de narcist dit ontmoedigt of saboteert.

• Verlies van identiteit: Je hebt het gevoel dat je niet meer weet wie je bent en dat je persoonlijkheid veranderd is.

• Emotionele uitputting: Je voelt je leeg en emotioneel op, met gevoelens van labiliteit, schuld, verwarring, paranoia, angst en stress.

• Fysieke en mentale klachten: Denk aan klachten zoals een burn-out, depressie of fysieke gezondheidsproblemen door langdurige stress.

Omgaan met een narcist

Omgaan met een (verborgen) narcist is een grote uitdaging. Het is belangrijk om de signalen serieus te nemen en te erkennen dat je gemanipuleerd wordt. Probeer te begrijpen wat dit met jou doet. Misschien ben je hierdoor als persoon veranderd en ervaar je al lange tijd stress. Je merkt bijvoorbeeld dat je sneller in de verdediging schiet of emotioneler bent dan voorheen. Weet dat dit niet aan jou ligt, maar het gevolg is van de acties van de narcist.

Acceptatie

Een volgende stap is acceptatie. Het is belangrijk om te beseffen dat een narcist zijn of haar gedrag meestal niet verandert. Iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis ziet zichzelf niet als probleem en zal vaak geen verantwoordelijkheid nemen. Er komt geen sorry. Als je jouw gevoelens of vermoedens bespreekt, verwacht dan geen medeleven, steun of begrip. De situatie kan zelfs worden omgedraaid, waarbij jij als schuldige wordt aangewezen. Laat je hier niet in meeslepen.

De kans op verbetering is klein. Daarom is het vaak beter om de relatie te beëindigen. Hoe langer je in een relatie met een narcist blijft, hoe moeilijker het wordt om jezelf niet te verliezen. Als je ervoor kiest om in de relatie te blijven, is het belangrijk om ervoor te zorgen dat het gedrag van de narcist zo min mogelijk schade aan jou en de relatie veroorzaakt.

Je kunt jezelf beschermen door:

• Duidelijke grenzen te stellen en deze goed te bewaken. Hou deze grenzen voor jezelf.

• Discussies die nergens toe leiden af te kappen en rustig te blijven.

• Een zelfverzekerde houding aan te nemen en zonder angst ‘nee’ te zeggen.

• Grenzen te stellen door duidelijk te laten zien dat je niet met je laat sollen.

• Dreigende opmerkingen van de narcist terug te kaatsen zonder emotioneel betrokken te raken.

Let op jezelf

Het is essentieel om goed op jezelf te letten en regelmatig te checken hoe het met je gaat. Emotioneel misbruik kan diepe sporen nalaten. Als je last hebt van depressieve gevoelens, slapeloosheid, vermoeidheid, schuldgevoelens, een gevoel van ongelijkwaardigheid of onveiligheid, verlies van je identiteit of zelfs suïcidale gedachten, is het tijd om hulp te zoeken. In zulke situaties is het belangrijk om professionele ondersteuning te krijgen en/of de relatie te beëindigen om jezelf te beschermen.