Wat is narcisme? Herkennen is overleven.

Iemand met narcisme komt vaak zelfverzekerd en soms zelfs arrogant over, maar dit is een façade. Diep van binnen voelt een narcist zich leeg, eenzaam en minderwaardig. Om deze pijnlijke gevoelens te vermijden, zoekt een narcist voortdurend bevestiging en waardering van anderen.

Gedrag van een narcist

• Charmant en overtuigend: Een narcist presenteert zichzelf vaak als beter dan anderen en gedraagt zich alsof hij of zij een speciale behandeling verdient.

• Overgevoelig voor afwijzing: Kritiek of afwijzing wordt ervaren als een persoonlijke aanval, wat kan leiden tot gevoelens van vernedering, extreme jaloezie of agressief gedrag.

• Controle en macht: Een narcist zoekt vaak macht over anderen om het eigen (nep)zelfbeeld in stand te houden.

  
  

Hoewel een narcist vaak sociaal en charmant lijkt, ontbreekt er oprechte emotie. Eigenschappen zoals empathie, oprecht berouw of medeleven komen nauwelijks voor. Deze gedragingen worden vaak vertoond om persoonlijke doelen te bereiken.

Hoe ontstaat narcisme?

We denken dat het ontwikkelen van narcisme meestal begint in de jeugd. Het is een complexe combinatie van:

• Aangeboren eigenschappen

• Opvoeding en hechting

• Trauma's uit de jeugd

  
  

Hoe herken je narcistisch gedrag?

Er zijn weinig mensen met de diagnose narcistische persoonlijkheidsstoornis. Dat is niet omdat ze er niet zijn, we denken dat het veel vaker voorkomt dan geregistreerd staat, maar narcisten vinden zelf dat er niets mis is met ze. Ze kunnen hun eigen gedrag niet zien als probleem, al zijn sommigen zich wel degelijk bewust van de pijn die ze anderen aandoen. Ze vinden het gewoon niet zo erg. Daarom is het van belang dat jij wel ziet welk gedrag niet oké is.

• Manipulatie: Een narcist manipuleert anderen om bevestiging of controle te krijgen. Dit kan subtiel zijn, zoals zich "kwetsbaar" voordoen om medelijden op te wekken. Dit kan ook op een ingrijpende en indringende manier door dreigen of overschreeuwen.

• Geen empathie: Berouw of begrip tonen is niet oprecht, maar een middel om eigen doelen te bereiken. Een sorry wordt vaak gevolgd door een ja-maar-jij.

• Ongeloofwaardig gedrag: Wat een narcist zegt en doet, komt niet overeen. Ze beloven veel, maar wanneer jij ze aan die belofte wilt houden zal je merken dat zij de schuld buiten zichzelf leggen. Zij kunnen er niets aan doen dat het nog niet gedaan is, waarschijnlijk is het zelfs jouw schuld.

• Gaslighting: Dit is een vorm van emotionele manipulatie waarbij iemand je zo beïnvloedt dat je aan jezelf gaat twijfelen. Denk aan verdraaien van gebeurtenissen en je laten geloven dat jouw gevoelens, herinneringen of waarnemingen niet kloppen. Dit kan op vele manieren, maar het doel blijft hetzelfde: je vertrouwen in jezelf verzwakken en je afhankelijk maken van de narcist. Het patroon is meestal subtiel en gradueel, waardoor je vaak pas laat doorhebt wat er werkelijk speelt.

  
  

Herken je dit gedrag bij iemand in je omgeving? Het begrijpen van narcisme kan je helpen inzicht te krijgen in wat je hebt meegemaakt. Je hoeft je eigen gevoelens en ervaringen niet meer in twijfel te trekken. Het is een goed idee om met mensen, die kennis hebben van narcisme, te praten over je ervaringen, dat helpt om ervan te herstellen. Menig slachtoffer wist niet van het bestaan van narcisme en hoe dit zich kan uiten. En zij verdwaalden ook in de hulp na het misbruik. Laat je niet van de wijs brengen door opmerkingen van familie of vrienden dat het vast geen narcist was: jouw ervaringen zijn echt en hebben alle recht om er te zijn. Wil je meer weten over hoe je verder kan gaan? Neem vrijblijvend contact met me op.

Verborgen narcisme en openlijk narcisme

Narcisme kan zich op verschillende manieren uiten. Bij openlijk narcisme gedraagt iemand zich vaak arrogant en zelfverzekerd. De waardering en bevestiging die zij zoeken, gebeurt op een duidelijke en directe manier. Openlijke narcisten eisen aandacht en bewondering en lijken overtuigd van hun eigen superioriteit. Ze voelen zich beter dan anderen.

Verborgen narcisme uit zich op een subtielere manier. Hoewel deze personen zich diep van binnen ook onzeker en minderwaardig voelen, laten ze dit niet openlijk zien. Ze zoeken bevestiging door medeleven af te dwingen, vaak door zich als slachtoffer op te stellen. Achter deze schijnbare kwetsbaarheid schuilt manipulatie, waarbij hun gedrag gericht is op het behouden van controle en een onecht zelfbeeld.

Herken je jezelf in deze patronen?

Als (ex-)partner of familie van een narcist kun je jezelf herkennen in één of meer van de volgende situaties:

• Discussies die nergens toe leiden: Gesprekken worden steeds verdraaid en gaan uiteindelijk niet meer over waar het eigenlijk mee begon. Vaak word je gevoel gebagatelliseerd. En de narcist legt in gesprek de focus op een klein detail om af te leiden van het probleem dat je hebt aangekaart.

• Twijfel aan jezelf: Je gaat steeds meer twijfelen aan je eigen gedachten, gevoelens en interpretaties.

• Manipulatie: De narcist geeft je subtiel een verkeerde indruk, waardoor je denkt of doet wat hij/zij wil.

• Afwisseling tussen kritiek en complimenten: Het ene moment word je beledigd of beschuldigd, terwijl je het volgende moment overladen wordt met complimenten en lieve woorden. De belofte om het in de toekomst beter te doen horen we ook vaak terug.

• Afname van contact met dierbaren: Je merkt dat je steeds minder contact hebt met vrienden en familie, vaak doordat de narcist dit ontmoedigt of (subtiel) saboteert. Zo kan de narcist je bijvoorbeeld voorhouden dat een vriendin iets lelijks over je heeft gezegd, zodat je afstand van haar neemt.

• Verlies van identiteit: Je hebt het gevoel dat je niet meer weet wie je bent en dat je persoonlijkheid veranderd is. Je hebt geen idee meer waar je blij van wordt.

• Emotionele uitputting: Je voelt je leeg en emotioneel op, met gevoelens van labiliteit, schuld, verwarring, paranoia, angst en stress. Gedachten als: als ik iets meer mijn best doe om liever of leuker te zijn of minder zeur dan gaat alles vast beter. Of je gaat excuses bedenken voor de narcist zijn gedrag.

• Fysieke en mentale klachten: Denk aan klachten zoals een burn-out, depressie of andere fysieke gezondheidsproblemen door langdurige stress. Veel slachtoffers geven aan dat zij hoofdpijn, rugpijn, buikpijn hebben, maar ook hartklachten komen vaak voor. En door de verminderde weerstand hebben ze vaak last van bijvoorbeeld de griep.

Omgaan met een narcist

Omgaan met een (verborgen) narcist is een grote uitdaging. Het is belangrijk om de signalen serieus te nemen en te erkennen dat je gemanipuleerd wordt. Probeer te begrijpen wat dit met jou doet. Misschien ben je hierdoor als persoon veranderd en ervaar je al lange tijd stress. Je merkt bijvoorbeeld dat je sneller in de verdediging schiet of emotioneler bent dan voorheen. Weet dat dit niet aan jou ligt, maar het gevolg is van de acties van de narcist.

Acceptatie

Een volgende stap is acceptatie. Het is belangrijk om te beseffen dat een narcist zijn of haar gedrag meestal niet verandert. Iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis ziet zichzelf niet als probleem en zal vaak geen verantwoordelijkheid nemen. Er komt geen sorry. Als je jouw gevoelens of vermoedens bespreekt, verwacht dan geen medeleven, steun of begrip. De situatie kan zelfs worden omgedraaid, waarbij jij als schuldige wordt aangewezen. Laat je hier niet in meeslepen.

De kans op verbetering is klein. Daarom is het vaak beter en gezonder om de relatie te beëindigen. Dit moet natuurlijk niet. Maar hoe langer je in een relatie met een narcist blijft, hoe moeilijker het wordt om jezelf niet te verliezen. Als je ervoor kiest om in de relatie te blijven, is het belangrijk om ervoor te zorgen dat het gedrag van de narcist zo min mogelijk schade aan jou en de relatie veroorzaakt.

Je kunt jezelf beschermen door:

• Duidelijke grenzen te stellen en deze goed bewaken. Hou deze grenzen voor jezelf. Een grens gaat om jou en niet om de ander.

• Discussies die nergens toe leiden rond je af en je blijft zelf kalm en rustig. Door bijvoorbeeld op een rustig tempo te praten en met minder volume bewaar je rust en laat je jezelf niet meeslepen.

• Voel je zelfverzekerd zodat je zonder angst ‘nee’ durft te zeggen. Voel wat jij wilt en neem alle ruimte om te reageren. Durf nee te zeggen als je voelt dat iets niet past bij je. Zeg geen ja om conflicten te vermijden of om van de ander goedkeuring te krijgen.

• Op dreigende opmerkingen van de narcist reageer je niet of als een reactie gepast is doe je dit zonder emotie en zo neutraal mogelijk. En niet elke opmerking heeft een reactie nodig. Voel je je bedreigd? Schakel dan de juiste autoriteiten in.

Let op jezelf

Niet als luxe, maar als noodzaak. Want emotioneel misbruik laat diepe sporen na — in je lijf, in je hoofd, in je hart. Het sluipt erin, vaak ongemerkt. En voor je het weet voel je je constant moe, slaap je slecht, twijfel je aan jezelf en weet je niet meer wie je eigenlijk bent. Je voelt je schuldig, klein, onveilig. Alsof je langzaam verdwijnt uit je eigen leven.

Dat is geen toeval. Dat is een signaal. En dat signaal mag je serieus nemen.

Als je merkt dat je niet meer kunt voelen wat je nodig hebt, dat je jezelf niet meer herkent, of dat je gedachten donkerder worden dan je lief is — dan is het tijd om hulp te zoeken. Niet morgen. Nu. Want hoe langer je blijft, hoe verder je van jezelf afdrijft.

Je hoeft het niet alleen te doen. Je mag kiezen voor jezelf. Voor helderheid. Voor veiligheid. Voor herstel.

Tot hier. En niet verder.